ทั้งนี้ เมื่อได้รับเลือกตั้งเป็นผู้ตรวจสอบกิจการแล้ว จำเป็นต้องศึกษาและทำความเข้าใจเกี่ยวกับ
กฎหมายสหกรณ์ ระเบียบ ประกาศและคำแนะนำนายทะเบียนสหกรณ์ ระเบียบและข้อบังคับสหกรณ์
เพื่อให้สามารถตรวจสอบกิจการได้อย่างมีประสิทธิภาพ สำหรับกระบวนการตรวจสอบกิจการสหกรณ์
มีขั้นตอนดังนี้
๑.) การศึกษาและสำรวจเบื้องต้น เป็นขั้นตอนแรกของการปฏิบัติงานตรวจสอบกิจการสหกรณ์
อย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อให้ผู้ตรวจสอบกิจการมีความเข้าใจเรื่องต่างๆ เกี่ยวกับสหกรณ์ที่ตรวจสอบ เช่น
ลักษณะการดำเนินงาน วิธีปฏิบัติงาน นโยบาย เป้าหมาย กฎหมายและระเบียบปฏิบัติของสหกรณ์ ซึ่งจะ
เป็นประโยชน์ต่อการวางแผนการตรวจสอบให้เหมาะสมกับสภาพการณ์ของสหกรณ์และยังสามารถใช้เป็น
หลักฐานในการตรวจสอบได้อีกทางหนึ่ง
๒.) การวางแผนการตรวจสอบ เป็นการคิดล่วงหน้าก่อนที่จะลงมือปฏิบัติงานจริง การวางแผน
ที่ดีจึงช่วยให้การปฏิบัติงานเป็นไปตามวัตถุประสงค์ภายในระยะเวลางบประมาณและอัตรากำลังที่มี
ตลอดจนเป็นทิศทางให้งานดำเนินไปได้อย่างมีประสิทธิภาพ มีการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่อย่างคุ้มค่าและ
เกิดประโยชน์สูงสุด
๓.) การปฏิบัติงานตรวจสอบ เป็นกระบวนการตรวจสอบ สอบทาน และรวบรวมหลักฐานเพื่อ
วิเคราะห์และประเมินผลการปฏิบัติงานต่าง ๆ ว่าเป็นไปตามนโยบาย แผนงาน ข้อบังคับและระเบียบปฏิบัติ
ของสหกรณ์ รวมทั้งกฎหมายที่เกี่ยวข้อง
๔.) การรายงานผลการตรวจสอบกิจการ เป็นการสรุปผลการตรวจสอบที่ผู้ตรวจสอบกิจการ
เห็นว่า จำเป็นต้องรายงานให้สหกรณ์ทราบ ทั้งในด้านข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการบริหารงานของคณะกรรมการ
ดำเนินการการปฏิบัติงานของฝ่ายจัดการในด้านต่าง ๆ รวมทั้งข้อสังเกตที่ตรวจพบ และข้อเสนอแนะที่
สหกรณ์ควรแก้ไขปรับปรุง ให้เป็นไปตามกฎหมาย ข้อบังคับและระเบียบที่สหกรณ์กำหนด
๕.) การติดตามแก้ไข ในการปฏิบัติงานตรวจสอบกิจการในคราวต่อไป ผู้ตรวจสอบกิจการต้อง
ติดตาม ผลการแก้ไขและเขียนไว้ในรายงานผลการตรวจสอบกิจการในคราวนั้นด้วย
กรณีผู้ตรวจสอบกิจการตรวจพบว่า มีเหตุการณ์ที่อาจก่อให้เกิดความเสียหายกับสหกรณ์หรือสหกรณ์
มีการปฏิบัติไม่เป็นไปตามกฎหมาย ระเบียบ คำสั่ง ประกาศหรือคำแนะนำของทางราชการ รวมทั้งข้อบังคับ
ระเบียบ มติที่ประชุมที่อาจจะก่อให้เกิดความเสียหายแก่สมาชิกและสหกรณ์ ให้ผู้ตรวจสอบกิจการแจ้งผล
การตรวจสอบกิจการ ต่อคณะกรรมการดำเนินการสหกรณ์ทันที และแจ้งให้สำนักงานตรวจบัญชีสหกรณ์ใน
พื้นที่และสำนักงานสหกรณ์จังหวัดหรือสำนักงานส่งเสริมสหกรณ์กรุงเทพมหานครทราบโดยเร็ว
ผู้ตรวจสอบกิจการในฐานะผู้แทนของของสมาชิกต้องเข้าร่วมประชุมคณะกรรมการดำเนินการและ
ประชุมใหญ่ เพื่อชี้แจงผลการตรวจสอบกิจการ ข้อสังเกตที่ตรวจพบและข้อเสนอแนะอันเป็นประโยชน์ต่อ
สหกรณ์ ให้ที่ประชุมได้รับทราบและคณะกรรมการดำเนินการแก้ไขปรับปรุงให้ถูกต้องต่อไป
"ผู้ตรวจสอบกิจการต้องมีจริยธรรมโดยปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์ขยันหมั่นเพียรและมีสำนึก
รับผิดชอบ มีความเที่ยงธรรมโดยไม่เรียกร้องไม่รับสิ่งตอบแทนใด ๆ นอกเหนือจากค่าตอบแทนและค่า
ใช้จ่ายอื่น ๆ ที่พึงได้ตามข้อตกลงที่ทำไว้กับสหกรณ์ มีการรักษาความลับของสหกรณ์ที่รับตรวจสอบ
กิจการและต้องพัฒนาความรู้ทักษะความชำนาญอย่างต่อเนื่อง โดยการตรวจสอบกิจการสหกรณ์อย่างมี
ระบบนอกจากช่วยให้สหกรณ์รับทราบข้อเท็จจริงในการปฏิบัติงาน นำไปสู่การปรับปรุงให้มีประสิทธิภาพ
ที่ดีขึ้นแล้ว สมาชิกยังมั่นใจได้ว่า มีผู้แทนทำหน้าที่สอดส่องดูแล รักษาผลประโยชน์ที่พึงได้ การตรวจ
สอบกิจการสหกรณ์ จึงเป็นกลไกหนึ่งที่จะช่วยสร้างความเข้มแข็ง ความโปร่งใส ตามหลักธรรมาภิบาล
และสร้างความเชื่อถือศรัทธาต่อมวลสมาชิกสหกรณ์ในระบบสหกรณ์